เอตฺตาวตา โขติ วิญฺญาเณ นามรูปสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, นามรูเป วิญฺญาณสฺส ปจฺจเย โหนฺเต, ทฺวีสุ อญฺญมญฺญปจฺจยวเสน ปวตฺเตสุ เอตฺตเกน ชาเยถ วา…เป.… อุปปชฺเชถ วา, ชาติอาทโย ปญฺญาเยยฺยุํ อปราปรํ วา จุติปฏิสนฺธิโยติฯ

อธิวจนปโถติ ‘‘สิริวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโก’’ติอาทิกสฺส อตฺถํ อทิสฺวา วจนมตฺตเมว อธิกิจฺจ ปวตฺตสฺส โวหารสฺส ปโถฯ นิรุตฺติปโถติ สรตีติ สโต, สมฺปชานาตีติ สมฺปชาโนติอาทิกสฺส การณาปเทสวเสน ปวตฺตสฺส โวหารสฺส ปโถฯ ปญฺญตฺติปโถติ – ‘‘ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี นิปุโณ กตปรปฺปวาโท’’ติอาทิกสฺส นานปฺปการโต ญาปนวเสน ปวตฺตสฺส โวหารสฺส ปโถฯ อิติ ตีหิ ปเทหิ อธิวจนาทีนํ วตฺถุภูตา ขนฺธาว กถิตาฯ ปญฺญาวจรนฺติ ปญฺญาย อวจริตพฺพํ ชานิตพฺพํฯ วฏฺฏํ วตฺตตีติ สํสารวฏฺฏํ วตฺตติฯ อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถํภาโว, ขนฺธปญฺจกสฺเสตํ นามํฯ ปญฺญาปนายาติ นามปญฺญตฺตตฺถายฯ ‘‘เวทนา สญฺญา’’ติอาทินา นามปญฺญตฺตตฺถาย, ขนฺธปญฺจกมฺปิ เอตฺตาวตา ปญฺญายตีติ อตฺโถฯ ยทิทํ นามรูปํ สห วิญฺญาเณนาติ ยํ อิทํ นามรูปํ สห วิญฺญาเณน อญฺญมญฺญปจฺจยตาย ปวตฺตติ, เอตฺตาวตาติ วุตฺตํ โหติฯ อิทญฺเหตฺถ นิยฺยาติตวจนํฯ

อตฺตปญฺญตฺติวณฺณนา

[117] อิติ ภควา – ‘‘คมฺภีโร จายํ, อานนฺท, ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, คมฺภีราวภาโส จา’’ติ ปทสฺส อนุสนฺธิํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ‘‘ตนฺตากุลกชาตา’’ติ ปทสฺส อนุสนฺธิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘กิตฺตาวตา จา’’ติอาทิกํ เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ รูปิํ วา หิ, อานนฺท, ปริตฺตํ อตฺตานนฺติอาทีสุ โย อวฑฺฒิตํ กสิณนิมิตฺตํ อตฺตาติ คณฺหาติ, โส รูปิํ ปริตฺตํ ปญฺญเปติฯ โย ปน นานากสิณลาภี โหติ, โส ตํ กทาจิ นีโล, กทาจิ ปีตโกติ ปญฺญเปติฯ โย วฑฺฒิตํ กสิณนิมิตฺตํ อตฺตาติ คณฺหาติ, โส รูปิํ อนนฺตํ ปญฺญเปติฯ โย วา ปน อวฑฺฒิตํ กสิณนิมิตฺตํ อุคฺฆาเฏตฺวา นิมิตฺตผุฏฺโฐกาสํ วา ตตฺถ ปวตฺเต จตฺตาโร ขนฺเธ วา เตสุ วิญฺญาณมตฺตเมว วา อตฺตาติ คณฺหาติ, โส อรูปิํ ปริตฺตํ ปญฺญเปติฯ โย วฑฺฒิตํ นิมิตฺตํ อุคฺฆาเฏตฺวา นิมิตฺตผุฏฺโฐกาสํ วา ตตฺถ ปวตฺเต จตฺตาโร ขนฺเธ วา เตสุ วิญฺญาณมตฺตเมว วา อตฺตาติ คณฺหาติ, โส อรูปิํ อนนฺตํ ปญฺญเปติฯ